1. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη προσπάθεια για τη μεταρρύθμιση της Δικαιοσύνης ώστε να γίνει πιο γρήγορη και αποδοτική. Ποιες είναι οι θέσεις του συλλόγου σ’ αυτό το μεγάλο κεφάλαιο;
Οι θέσεις του Π.Δ.Σ. όπως έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο είναι οι εξής:
(α) Η μεταρρύθμιση καθυστέρησε πάρα πολύ και αυτό είναι σε βάρος του πολίτη. Να υπενθυμίσω ότι τα νομοσχέδια Ιωνά Νικολάου εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Μάϊο του 2019 και κατατέθηκαν στη Βουλή. Συνεπώς, εκκρεμούν για 2 ½ χρόνια ενώπιον της Βουλής των Αντιπροσώπων. Κάθε μέρα που περνά είναι εις βάρος του πολίτη γιατί δεν ενεργοποιείται το σύστημα που προνοεί η μεταρρύθμιση για εκδίκαση των εφέσεων από το νέο Εφετείο και από το νέα Ανώτατο και Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο. Μόλις τεθεί το σύστημα σε λειτουργία αναμένεται ότι, το πολύ σε τρία έως τέσσερα χρόνια, το backlog των 5000 περίπου εφέσεων θα εκδικαστεί. Τώρα πολύ πιθανόν να στοιβάζονται και νέες υποθέσεις κάτι το οποίο είναι επιζήμιο στα συμφέροντα του πολίτη και της δικαιοσύνης ευρύτερα. Άρα η μεταρρύθμιση έπρεπε να είχε γίνει χθες.
(β) Επιστροφή στο Σύνταγμα κατά το πλησιέστερο δυνατόν, δηλαδή σε ένα νέο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο που θα εκδικάζει υποθέσεις δημοσίου δικαίου και σε ένα νέο Ανώτατο Δικαστήριο για ποινικές και πολιτικές αγωγές τα οποία θα αλληλοελέγχονται για πειθαρχικά και περαιτέρω στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο θα καταχωρούνται προσφυγές κατά διορισμών και προαγωγών δικαστών στις οποίες θα προβαίνει άλλο σώμα, το νέο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο.
(γ) Δημιουργία 16μελούς Εφετείου με εξειδικευμένα τμήματα δικαστών. Στην μεταρρύθμιση προνοείται ο διορισμός σε όλα τα επίπεδα εξειδικευμένων δικαστών για να επιτευχθεί η ταχύτητα και η ποιότητα.
(δ) Δημιουργία νέου Γνωμοδοτικού Συμβουλίου που θα συμβουλεύει τον Πρόεδρο για τους διορισμούς δικαστών του Ανωτάτου και Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου.
(ε) Νέο Δικαστικό Συμβούλιο με την συμμετοχή δικαστών από όλες τις βαθμίδες και δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου όπως και του Γενικού Εισαγγελέα και του Προέδρου του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου. Είναι καιρός να «σπάσει» η εικόνα ότι οι διορισμοί και οι προαγωγές γίνονται πίσω από «κλειστές πόρτες». Τον 21ο αιώνα η διαφάνεια στην δικαιοσύνη είναι “must”.
(στ) Ενεργοποίηση του άρθρου 144 του Συντάγματος υπό όρους για να υπάρχει δυνατότητα παραπομπής συνταγματικών θεμάτων άμεσα στο Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο.
(ζ) Δημιουργία νέου εμπορικού δικαστηρίου και ναυτοδικείου.
(η) Εισαγωγή νέων θεσμών πολιτικής δικονομίας.
(θ) Ηλεκτρονική δικαιοσύνη.
(ι) Νέα αυτόνομη θεσμική υπηρεσία λειτουργίας των δικαστηρίων.
2. Τα νομοσχέδια για τη μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης, μετά από τέσσερα χρόνια διαβουλεύσεων, βρίσκονται στα χέρια της Βουλής. Πως προχωρούν τα τεκταινόμενα στο θέμα της μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης;
Διαπιστώνω ότι στην Βουλή υπάρχουν κάποιες κομματικές δυνάμεις με απροθυμία στην άμεση προώθηση της μεταρρύθμισης ως έχει προταθεί. Επικαλούνται κάποιους προβληματισμούς που εξέφρασε το Ανώτατο Δικαστήριο το οποίοιον όμως, όσον αφορά την δημιουργία των τριών δικαστηρίων στην ανώτατη βαθμίδα, δεν εγείρουν θέματα συνταγματικότητας. Εγείρουν θέματα πιθανής αντισυνταγματικότητας για την συμμετοχή του ΓΕ και του Προέδρου του ΠΔΣ κάτι όμως το οποίο σε προηγούμενες αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου φαίνεται να έχει ξεκαθαρίσει με την πρώτη μεταρρύθμιση του 1964. Το σύστημα λειτούργησε και θεωρήθηκε σαν συνταγματικό για πολλά χρόνια. Δεν μπορεί όμως η Βουλή να καθυστερεί να θεσπίσει την νομοθεσία φοβούμενη τυχόν αντισυνταγματικότητα. Σε άλλες περιπτώσεις σε έκδηλα αντισυνταγματικά θέματα δεν δίστασε να πάρει πολιτικές αποφάσεις. Ο πρώην Γενικός Εισαγγελέας, Κώστας Κληρίδης και ο νυν, Γιώργος Σαββίδης, έχουν εκφράσει την άποψη ότι δεν τίθεται θέμα αντισυνταγματικότητα χωρίς βέβαια να είναι κανείς απόλυτος. Το θέμα αν εγερθεί θα αποφασισθεί στο μέλλον από το αρμόδιο Δικαστήριο. Επιθυμία του Ανωτάτου Δικαστηρίου είναι ότι , ανεξάρτητα από τους προβληματισμούς, η μεταρρύθμιση θα πρέπει να προχωρήσει.
3. Υπάρχει μια κάποια μορφή «κόντρας» μεταξύ του δικηγορικού συλλόγου και του σώματος των δικαστών στο κεφάλαιο μεταρρύθμιση αλλά και σε θέματα που άπτονται του επαγγέλματος των δικηγόρων;
Καμία «κόντρα» δεν υπάρχει μεταξύ του Δικηγορικού Συλλόγου του Σώματος και των δικαστών στο κεφάλαιο μεταρρύθμιση ή σε άλλα θέματα. Υπάρχει συνεχής διάλογος και όλα τα προβλήματα μπορώ να πω από τότε που ανέλαβα την προεδρία του Συλλόγου επιλύονται μέσα από την αγαστή συνεργασία. Υπάρχει άριστη συνεργασία στο θέμα των νέων κανονισμών πολιτικής δικονομίας, στην αναγκαιότητα για μεταρρύθμιση και μπορώ να πω βελτιώθηκε τα μέγιστα και ο τρόπος αντιμετώπισης της πανδημίας εφόσον οι απόψεις του ΠΔΣ εισακούονται σε μεγαλύτερο βαθμό. Προβλήματα υπάρχουν όπως π.χ. στο πεδία εφαρμογής του πιλοτικού προγράμματος για το backlog όμως και για αυτά τα θέματα υπάρχει ανοικτός διάλογος και είμαι βέβαιος ότι θα επιλυθούν. Δικαστές και δικηγόροι είναι και οι δύο λειτουργοί της δικαιοσύνης. Οι δικαστές εξάλλου πρώην δικηγόροι. Η δικαιοσύνη εδράζεται στην καλή σχέση όλων των λειτουργών της δικαιοσύνης και στη συνεργασία. Πιστεύω ότι τα πράγματα οδηγούνται προς τη σωστή κατεύθυνση και θα υπάρξει συνεχής βελτίωση
4. Τα δικηγορικά γραφεία μπορούν να συμβαδίσουν με τις ευκαιρίες και τις μελλοντικές προκλήσεις, αλλά και τις μεγάλες αλλαγές στο επάγγελμά τους που θα φέρει η μεταρρύθμιση και η τεχνολογία;
Τα δικηγορικά γραφεία απέδειξαν ότι διαθέτουν μεγάλη ευελιξία και προσαρμογή σε κάποιες αλλαγές. Ήδη, στο θέμα της μεταρρύθμισης στον τομέα των κανόνων πολιτικής δικονομίας σε πλήρη συνεργασία με τον Διευθυντή Σχολής Δικαστών και Μεταρρύθμισης, κο Γιώργο Ερωτοκρίτου, ο ΠΔΣ προχωρεί σε εκπαίδευση δικηγόρων εκπαιδευτών και θα ακολουθήσει εκπαίδευση όλου του δικηγορικού σώματος. Σε πρώτη φάση η εμπλοκή του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του κυρίου Γιώργου Ερωτοκρίτου και του Ανωτάτου είναι καθοριστική. Η εκπαίδευση θα συνεχιστεί και του χρόνου έτσι που όταν θα τεθούν πλέον σε εφαρμογή οι κανόνες Ντάισον, το δικηγορικό σώμα θα μπορέσει να απορροφήσει τους οποιουσδήποτε κραδασμούς. Το ίδιο έγινε και γίνεται και με την ηλεκτρονική δικαιοσύνη i-justice και θα συνεχίσει και με το e-justice. Ο ΠΔΣ ανέλαβε την εκπαίδευση των δικηγόρων σε μία πρωτοφανή συνάντηση zoom στην οποία συμμετείχαν πέραν των 800 δικηγόρων και ακολούθησαν και ακολουθούν παροχή βοήθειας σε δικηγόρους σε τοπικό επίπεδο. Με απόφαση του ΠΔΣ, οι Τοπικοί Σύλλογοι διόρισαν κατά τόπους δικηγόρους εμπειρογνώμονες και ζητήθηκε η ανάληψη του κόστους από το Υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής και τον Υφυπουργό κο Κόκκινο. Για καινοτόμες νομοθεσίες και μεταρρυθμίσεις ο ΠΔΣ διοργανώνει εκπαιδευτικά σεμινάρια υψηλού επιπέδου και οι δικηγόροι τυγχάνουν συνεχούς εκπαίδευσης. Το ίδιο έγινε και στα θέματα της μεταρρύθμισης και τεχνολογίας και θα συνεχίσει να γίνεται.
5. Πιστεύετε ότι υπάρχει υπερπληθώρα δικηγόρων ή νομικών στην Κύπρο; Μπορεί η κυπριακή αγορά να τους απορροφήσει;
Είναι γεγονός ότι υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός δικηγόρων στην Κύπρο. Οι ασκούντες την δικηγορία προσεγγίζουν τους 4.500. Νομικοί οι οποίοι δεν ασκούν την δικηγορία αλλά έχουν εγγραφεί στο μητρώο δικηγόρων, δηλαδή συμπλήρωσαν τον κύκλο σπουδών τους και πέτυχαν στις εξετάσεις του Νομικού Συμβουλίου και συμπλήρωσαν την δωδεκάμηνη άσκησή τους, μπορεί να είναι και 10.000. Αυτή η κατηγορία, η οποία πολύ σύντομα θα κληθεί για να διατηρήσει την εγγραφή της στο μητρώο να καταβάλλει πάγιο τέλος της τάξης των 100 ευρώ ετησίως, είναι διασκορπισμένη σε επιχειρήσεις, στο δημόσιο, σε τράπεζες και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Δεδομένου ότι ισχύει ο κανόνας once an advocate, always an advocate αυτοί οι δικηγόροι έστω και αν δεν ασκούν την δικηγορία υπόκεινται στον πειθαρχικό έλεγχο του Πειθαρχικού, και συνεπώς δεν θεωρούνται σαν ξένοι προς το δικηγορικό σώμα. Η κάθε αγορά έχει βεβαίως τα όριά της τα οποία καθορίζονται από οικονομικούς όρους. Κάθε αγορά φτάνει σε ένα σημείο που δεν μπορεί να απορροφήσει άλλους επιπρόσθετους δικηγόρους. Όμως το φάσμα των υπηρεσιών που μπορεί να παρέχει ένας δικηγόρος εκτός από το δικαστήριο είναι πολύ μεγάλο. Η δημιουργία Νομικών Σχολών και Τμημάτων Νομικής στα κυπριακά πανεπιστήμια έδωσε μία μεγάλη ώθηση βεβαίως στους αριθμούς. Σωστοί λειτουργοί της δικαιοσύνης σε ένα κράτος δικαίου αποτελούν την ασπίδα της δημοκρατίας και το δόρυ διεκδίκησης δικαιωμάτων του πολίτη. Συνεπώς, δεν με ανησυχεί ο αριθμός των δικηγόρων οι οποίοι, λόγω της μόρφωσης που εξασφαλίζουν, της παιδείας και της κουλτούρας τους μπορεί να προσφέρουν πολλά στον τόπο έστω και αν δεν ασκούν την δικηγορία. Για αυτούς όμως οι οποίοι επιθυμούν να παραμείνουν στις επάλξεις το επίπεδο θα πρέπει να αναβαθμιστεί περαιτέρω. Αλλά και για τους νεοεισερχόμενους ήδη, στο Νομικό Συμβούλιο, με δική μου εισήγηση, προωθείται ριζική αλλαγή των εξετάσεων, ενδεχομένως της άσκησης, ούτως ώστε, μετά την συμπλήρωση του κύκλου σπουδών ο δικηγόρος να αποκτά τα εχέγγυα για την πρακτική άσκηση της δικηγορίας.
6. Εκτός από Πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου είστε και πρόεδρος της Νομικής Σχολής του πανεπιστημίου Frederrick και κατά καιρούς έχετε εκφραστεί έντονα για θέματα όπως οι εξετάσεις των ασκούμενων δικηγόρων; Εκτιμάτε ότι απαιτούνται κάποιες αλλαγές στον τρόπο αντιμετώπισης των ασκούμενων;
Όπως ανέφερα πιο πάνω, οι εξετάσεις του Νομικού Συμβουλίου πρέπει να αναθεωρηθούν ριζικά. Υπήρξε μία αναβάθμιση εκ μέρους των εξεταστών του Νομικού Συμβουλίου οι οποίοι αναλαμβάνουν την εκπαίδευση των ασκούμενων δικηγόρων και καθορίζουν την εξεταστική ύλη. Υπήρξε μία μετατόπιση από επίλυση θεωρητικών θεμάτων στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων. Υπάρχει ένα αρκετά ψηλό ποσοστό αποτυχίας στην πρώτη εξέταση αλλά στο τέλος της ημέρας με τις επαναληπτικές εξετάσεις σχεδόν όλοι περνούν. Στόχος του Νομικού Συμβουλίου βεβαίως είναι να αναβαθμίσει το επίπεδο και την ποιότητα της διδασκαλίας και των εξετάσεων. Κινούμαστε στην αναθεώρηση της ύλης του τρόπου διδασκαλίας και των εξετάσεων. Υπάρχει σκέψη, η περίοδος άσκησης να αυξηθεί σε 18 μήνες, κάποιοι δε υποστήριξαν την θέση ότι θα μπορούσε να γίνει και 24 μήνες. Εγείρονται όμως και διάφορα προβλήματα με δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί την καταβολή μισθών ασκούμενων δικηγόρων στη βάση της 12μηνης άσκησης και θα πρέπει να υπάρξουν οι απαραίτητες ρυθμίσεις. Υπάρχει η προθυμία και συνεπώς αναμένεται να βρεθούν λύσεις πολύ σύντομα, πιθανό μέχρι το τέλος αυτού του έτους. Οι ασκούμενοι δικηγόροι πρέπει να εκμεταλλευτούν την περίοδο άσκησής τους η οποία πρέπει να είναι πραγματική, κάτι το οποίο συνεπάγεται ότι θα πρέπει να μάθουν να δικογραφούν, να δίδουν γνωματεύσεις, να διεξάγουν νομική έρευνα, να βλέπουν και συμβουλεύουν τον πελάτη, να χειρίζονται την υπόθεση με την εξασφάλιση μαρτυρίας και βεβαίως να είναι έτοιμοι να την παρουσιάσουν ενώπιον δικαστηρίου. Σαν πανεπιστημιακός έχω γράψει το βιβλίο το οποίο δημοσίευσε η Νομική Βιβλιοθήκη «Η δικηγορία στην Κύπρο», στο οποίο πραγματεύομαι όλα αυτά τα θέματα τα οποία διδάσκω και στο πανεπιστήμιο Frederick όπως έχετε αναφέρει στην ερώτησή σας.
7. Όραμά σας όπως είχατε πει είναι ο Δικηγορικός Σύλλογος να μετατραπεί σε επιστημονικό Σώμα. Τι επείγει ν’ αλλάξει για τους δικηγόρους αυτή τη στιγμή για να αναβαθμιστεί το επάγγελμα;
Πιστεύω ότι η εφαρμογή των νέων κανόνων πολιτικής δικονομίας θα αναβαθμίσει πολύ την ποιότητα παροχής υπηρεσιών των δικηγόρων. Οι νέοι θεσμοί πολιτικής δικονομίας προϋποθέτουν ότι καμία υπόθεση δεν θα οδηγείται στο δικαστήριο αν δεν έχει πιθανότητες επιτυχίας. Θα είναι απαραίτητο πλέον για τους δικηγόρους πριν την προσφυγή στη δικαιοσύνη, να εξαντλούν μέσω διαμεσολάβησης, διαπραγματεύσεων, όλες τις πιθανότητες εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης. Το τι χρειάζεται στη Κύπρο είναι ο εκσυγχρονισμός συνολικά του δικαίου. Πέραν από την μεταρρύθμιση βεβαίως, η οποία δεν αφορά μόνο την ανώτατη βαθμίδα της δικαιοσύνης αλλά και την πρωτοβάθμια, όπου υπάρχουν και οι μεγαλύτερες καθυστερήσεις, πέραν από την εισαγωγή των νέων θεσμών, της ηλεκτρονικής δικαιοσύνης και της δημιουργίας νέας υπηρεσίας δικαστηρίων, υστερούμε στον εκσυγχρονισμό του δικαίου. Προσπαθούμε να εκσυγχρονίσουμε το σύστημα αλλά το ουσιαστικό δίκαιο έχει παραμείνει αρκετά πίσω. Εκσυγχρονισμός επήλθε βεβαίως με την ένταξή μας στην ευρωπαϊκή ένωση και την αναγκαιότητα υιοθέτησης ευρωπαϊκών κανονισμών και οδηγιών. Όμως, βασικές πτυχές του δικαίου, όπως π.χ. συμβάσεις, εταιρικό δίκαιο, ποινικό δίκαιο, αστικά αδικήματα, οικογενειακό δίκαιο, έχουμε μείνει πίσω. Γίνονται ad hoc τροποποιήσεις και «πατσιαρίσματα». Το πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι δεν έχουμε μόνιμη επιτροπή εκσυγχρονισμού και αναθεώρησης του δικαίου στην οποία να συμμετέχουν πανεπιστημιακοί, δικηγόροι, δικαστές και άλλοι φορείς της οικονομίας. Χρειαζόμαστε μία μόνιμη επιτροπή αυτού του είδους η οποία μέσα από τις εκθέσεις της και τον δημόσια διάλογο θα μπορεί να εισηγείται τον εκσυγχρονισμό με σύνταξη νόμων τους οποίους θα έχει την δυνατότητα να αποστείλει στη Βουλή άμεσα ή έμμεσα. Οι υπηρεσίες στον τομέα αυτό χρειάζονται αναθεώρηση και ενίσχυση. Μέσα σε αυτή την προσπάθεια, ο ΠΔΣ, έχει προχωρήσει με την σύσταση 15 εξειδικευμένων επιτροπών οι οποίες βοηθούν στην επεξεργασία νομοσχεδίων ή προτάσεων νόμου με εκσυγχρονιστικό περιεχόμενο. Το επάγγελμα θα αναβαθμιστεί όταν οι δικηγόροι ανακτήσουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας στο λειτούργημα. Βρισκόμαστε σε καλό δρόμο.
8. Έντονη είναι επίσης η δημόσια συζήτηση που αφορά τη διαφθορά στην Κύπρο και στο επίκεντρο της βρίσκεται το επάγγελμα του δικηγόρου. Υπό αυτήν τη θεματική ποια είναι η θέση του Συλλόγου; Τι γνώμη έχετε για τη δημιουργία Ανεξάρτητης Αρχής κατά της Διαφθοράς;
Κακώς κατά την γνώμη μου συνδέθηκε η διαφθορά με το επάγγελμα του δικηγόρου. Είναι μία άδικη σύνδεση και προσπαθούμε σαν Συμβούλιο να ανασκευάσουμε τις εντυπώσεις. Σάπια μήλα υπάρχουν σε κάθε καλάθι τα οποία θα πρέπει να αφαιρούνται και να απορρίπτονται. Από σύνολο 6000 πολιτογραφήσεων ένας πολύ μικρός αριθμός δικηγόρων είχεν εμπλοκή. Στην πραγματικότητα περίπου 15 δικηγορικά γραφεία έκαναν αιτήσεις πέραν των 50 έκαστον και σύνολο περίπου 200 δικηγορικά γραφεία έκαναν πολύ μικρότερο αριθμό αιτήσεων από 1 – 10 αιτήσεις έκαστος με συνολική εμπλοκή 200 δικηγορικών γραφείων από σύνολο 4.500 δικηγόρων. Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα πορίσματα, από αυτά τα γραφεία, ένας πού μικρός αριθμός πιθανόν να μην τήρησε τους κανόνες δεοντολογίας και τους κανόνες που αφορούν το ξέπλυμα. Έχουν συμπληρωθεί οι έλεγχοι στα βασικά δικηγορικά γραφεία, έχουν ετοιμαστεί οι εκθέσεις εκ μέρους της Εποπτικής Ομάδας του ΠΔΣ, ξεκίνησε η μελέτη των εκθέσεων, συντάσσονται κατηγορητήρια και μέχρι το τέλος του χρόνου όπου υπάρχει κατ’ ισχυρισμό παρατυπία ή υπόθεση θα οδηγηθεί σε εκδίκαση ενώπιον του Συμβουλίου. Κάποιες υποθέσεις εκκρεμούν ενώπιον του Πειθαρχικού.
9. Είχατε ισχυρές τοποθετήσεις όσον αφορά των τρόπο που λαμβάνονταν και λαμβάνονται οι αποφάσεις από την κυβέρνηση κατά την πανδημία. Σε ποια σημεία είχατε διαφωνήσει μέσα από το πρίσμα του νομικού;
Για τα θέματα της πανδημίας είχα και έχω ισχυρές απόψεις. Για την αντιμετώπιση της πανδημίας μπαίνουν στο ισοζύγιο η προστασία της δημόσιας υγείας από τη μια και από την άλλη η προστασία θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων συμφώνως του συντάγματος και της ευρωπαϊκής σύμβασης. Εξ υπαρχής είχα θέσει δημόσια την αναγκαιότητα όπως η λήψη των οποιωνδήποτε μέτρων να μην είναι δυσανάλογη και να υπερβαίνει το μέτρο της αναλογικότητας. Θεώρησα και θεωρώ ότι τα lockdowns τα οποία εφαρμόστηκαν οριζόντια υπερέβαιναν το μέτρο της αναλογικότητας σε κάποιες περιπτώσεις όπως π.χ. οι αποκλεισμοί των επαρχιών Λεμεσού και Πάφου ή οι περιορισμοί εργαζομένων στα γραφεία. Επιπρόσθετα, θεωρώ ότι, δόθηκε μία υπέρμετρη σημασία και σπουδαιότητα στην επιβολή εμμέσως υποχρεωτικού εμβολιασμού. Η κυβέρνηση προώθησε μέτρα επί τούτου τα οποία κατά την γνώμη μου ήταν δυσανάλογα με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Η οριζόντια εφαρμογή του safe pass επιπρόσθετα, πιθανόν να παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας. Επίσης θεώρησα και θεωρώ ότι μέτρα αυτού του είδους δεν μπορεί να λαμβάνονται με υπουργικά διατάγματα αλλά θα έπρεπε να θεσπίζονται από τη Βουλή ων Αντιπροσώπων σε έκτακτες συνεδρίες της και των Επιτροπών της. Μόνο εάν κηρυσσόταν έκτακτη ανάγκη θα μπορούσε να λειτουργήσει το κράτος με διατάγματα. Στον τομέα της δικαιοσύνης αγωνίστηκα μαζί με το Συμβούλιο, ούτως ώστε τα δικαστήρια και τα πρωτοκολλητεία να κηρυχθούν σαν ουσιώδεις υπηρεσίες. Ήταν μία από τις αρχικές μου εισηγήσεις. Το ίδιο και για τα δικηγορικά γραφεία. Η κυβέρνηση δια του Υπουργού Υγείας πείστηκε περί τούτου και έχουμε την υπόσχεση του νέου Υπουργού ότι, σε περίπτωση νέου lockdown, η δικαιοσύνη στο σύνολό της θα είναι ουσιώδης υπηρεσία. Πολλά από τα θέματα είναι ενώπιον των δικαστηρίων. Επειδή όμως, τα γρανάζια της δικαιοσύνης καθυστερούν, τελεσίδικες αποφάσεις δεν θα έχουμε πολύ σύντομα. Οι πρώτες αποφάσεις υπέρ της νομιμότητας και συνταγματικότητας των μέτρων δεν είναι τελεσίδικες. Αφορούν ποινικές υποθέσεις και αποφάσεις οι οποίες έχουν εφεσιβληθεί, είτε αποφάσεις σε ενδιάμεσες αιτήσεις και δεν αποφασίζουν την ουσία της υπόθεσης. Σε άλλες χώρες όπως στην Ισπανία παραδείγματος χάριν, lockdowns έχουν κηρυχθεί αντισυνταγματικά. Επίσης πτυχές του lockdown κηρυχθήκαν αντισυνταγματικές σε κάποια δικαστήρια στην Γερμανία, στην Ολλανδία ακόμα και στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ. Τα θέματα αυτά δεν είναι εύκολα. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις που ανέφερα οι αποφάσεις δεν ήταν ομόφωνες αλλά σε πολλές περιπτώσεις ήταν με πλειοψηφία μίας ψήφου. Είχαμε να αντιμετωπίσουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις. Η ανησυχία μου είναι ότι τα ΜΜΕ οδηγούν και καθοδηγούν την κοινή γνώμη εκεί που θέλουν και όπως θέλουν. Ο ρόλος των δικηγόρων και των νομικών είναι σε αυτές και ανάλογες περιπτώσεις, να υποβοηθούν με τις γνώσεις τους στον δημόσιο διάλογο για να περιορίζονται οι ακρότητες. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να ενεργούν σαν η Σωκρατική αλογόμυγα η οποία είναι ενοχλητική αλλά στο τέλος της ημέρας καταλήγει βοηθητική.
.jpg)